KODI GJENETIK
Kodi gjenetik - bartës i informatave trashëguese Kod gjenetik paraqet një varg informatash të koduara ose direktiva për t’u filluar ose për t’u ndaluar procesi i translacionit (përkthimit) të proteinave. Kodi përbëhet prej bazave nukleotide të ADN-së, i cili përcakton strukturën dhe funksionin e organizmit në përgjithësi. Këtu bazat e radhitura të gjenit përkthehen në vargje të aminoacideve (strukturë proteinash). Sistemi i kodimit të translacionit prej një Vargu të nukleotideve (ARN-i) në varg të aminoacideve (proteina) përdor një kod të përbërë prej 3 bazave të ashtuquajtura-kodon (janë të njohura 64 lloje të kodonëve). Bazat ndiktojnë ne grumbullimin e aminoacideve me një rregull të caktuar për sintezën e një vargu specifik polipeptidik. Gjashtëdhjetë (60) prej gjashtëdhjetë e katër (64) kodoneve, kodojnë për aminoacidet specifike, ndërsa tre prej tyre, shërbejnë si shenja të stopit (ndal), ose si stop kodone (nonsense kodon) si p.sh UAA, UGA dhe UAG, të cilët janë të nevojshme për ta përfunduar translacionin nga se ato veprojnë si i fundit të fialise. Kjo është koha kur ARN-r, lëshon vargun e kryer polipepüdik të proteinave. Po ashtu kemi edhe një AUG, për kodin nismëtar universal që shërben si sinjal për të filluar, kodon për aminoacidin metioninë tek qelizat eukariote. Kodi nismëtar shënon vendin në ARN-i (m-ARN) ku duhet të fillon. Kështu që, mesazhi (informacioni) fillon dhe bën leximin korrekt të lajmit (informacionit). Dihet se më tepër se një kodon (triplet bazash) mund të specitikoi për një aminoacid si p.sh aminoacidi fenilalaninë, kodohet me anë të bazave UCC dhe UUU, ndërsa aminoacidi tirozinë specifikohet nga radhitja e ADN-së ATG dhe ATA. Per aminoacidet që kanë më tepër se një kod, dy bazat e para të kodit (tripletet) janë të njëjta, ndërsa baza e pozitës së tretë mund të jetë e ndryshme. Ndodhitë kyçe të formimit të ADN-së, ARN-së dhe sintezës së proteinave kalojnë në tri procese kryesore: 1. Replikimi (sintezae ADN-së, apo riprodhimi i ADN-së). ADN-ja ka aftësi të bëjë kopjimin e vetvetes dhe mundson bartjen vetive të trashëgimisë në pasardhës d.m.th se bëhet replikimi i saktë i ADN-së së prindit në të cilën janë të shifruara informatat gjenetike. 2. Transkripcioni (përshkrimi, formimi i ARN-së prej ADN-së apo sinteza e ARN-së). Struktura parësore e ARN, është e njëjtë me strukturën e ADN, vetëm se kjo është e përbërë nga një zinxhirë i vetëm polinukleotidik. 3. Transiacioni (përkthimi), në të cilin rast, informata e ADN-së, përkthehet në varg të aminoacideve - proteinave).
